Ο Αναστάσιος Γ. Λεβέντης συγκρότησε σταδιακά, από τη δεκαετία του 1950 έως τις αρχές του 1970, τη συλλογή που σήμερα αποτελεί τη Συλλογή Ευρωπαϊκής Τέχνης του Ιδρύματος A. Γ. Λεβέντη, γνωστή ως «Συλλογή του Παρισιού». Στο παρισινό του διαμέρισμα συγκέντρωσε έργα από ένα ευρύ φάσμα της ιστορίας της τέχνης, που αντανακλούν το ενδιαφέρον και την αγάπη του για πολλές καλλιτεχνικές σχολές και τεχνοτροπίες, από τους Παλαιούς Δασκάλους και την ακαδημαϊκή τέχνη έως τον Ιμπρεσιονισμό και τις απαρχές του Μοντερνισμού∙ επίσης, πλαισίωσε τη Συλλογή με έπιπλα εποχής και με πλήθος από αντικείμενα τέχνης.

Τα εξαίσια έργα της Συλλογής του Παρισιού, ελαιογραφίες, υδατογραφίες, χαρακτικά και σχέδια, χρονολογούνται από τον 17ο έως τον 20ό αιώνα και συνθέτουν ένα πανόραμα από τις κορυφαίες στιγμές της δυτικοευρωπαϊκής ζωγραφικής: από τη θρησκευτική τέχνη της Αντιμεταρρύθμισης, τις ολλανδικές νεκρές φύσεις με την απόλυτη προσήλωση στη λεπτομέρεια, τις ανάλαφρες βουκολικές σκηνές Ροκοκό, τις βενετσιάνικες τοπιογραφίες του 18ου αιώνα έως τα έργα των προδρόμων και των μεγάλων δασκάλων του Ιμπρεσιονισμού, αλλά και τους ζωηρόχρωμους πίνακες του Πουαντιγισμού και του Φωβισμού. Η τέχνη των Παλαιών Δασκάλων ξεδιπλώνεται μέσα από τα έργα καταξιωμένων εκπροσώπων της ισπανικής, της γαλλικής, της ιταλικής και της αγγλικής σχολής, οι οποίες, αντίστοιχα, αντιπροσωπεύονται από καλλιτέχνες του διαμετρήματος των El Greco, Murillo, Arellano, Boucher, Fragonard, Oudry, Canaletto, Guardi και Gainsborough. Ακολουθούν αριστουργήματα από τα κινήματα του Ιμπρεσιονισμού και του Μεταϊμπρεσιονισμού: εξαιρετικά έργα των προδρόμων, όπως των Corot και Boudin, και έξοχα δείγματα της τολμηρής καλλιτεχνικής γραφής των Monet, Renoir, Sisley, Pissarro, Signac, Dufy, Bonnard και Chagall.

Η Συλλογή του Παρισιού, που παρέμενε αθέατη και αδημοσίευτη στο μεγαλύτερο μέρος της έως το 2012 –όταν 70 και πλέον επιλεγμένα έργα παρουσιάστηκαν για πρώτη φορά σε μια κοινή έκθεση των τριών Συλλογών του Ιδρύματος Α. Γ. Λεβέντη στην Εθνική Πινακοθήκη της Αθήνας–, έχει σήμερα συστηματικά ερευνηθεί και μελετηθεί, με τη συμβολή διακεκριμένων επιμελητών μουσείων και ακαδημαϊκών από τη διεθνή επιστημονική κοινότητα. Ως αποτέλεσμα αυτής της εκτεταμένης έρευνας και τεκμηρίωσης, τα σπουδαία έργα της Συλλογής έχουν εμπλουτίσει σημαντικά τη σύγχρονη βιβλιογραφία. Στην καινούργια στέγη της, στη Λεβέντειο Πινακοθήκη, η Συλλογή ως δημόσιο αγαθό είναι σήμερα προσβάσιμη στους ερευνητές και στο φιλότεχνο κοινό.

Στην Πινακοθήκη, μέσα από τις διαδραστικές, τις πλέον σύγχρονες μουσειολογικές προσεγγίσεις, αναδεικνύεται η εκλεκτική άποψη του συλλέκτη: παρουσιάζονται χαρακτηριστικά έπιπλα Λουδοβίκου ΙΕ' και Λουδοβίκου ΙΣΤ', σπάνιες κινεζικές πορσελάνες αλλά και ευρωπαϊκές πορσελάνες Meissen και Sèvres, καθώς και ένα πλήθος από αντικείμενα τέχνης (objets d’art) που συνιστούν αναπόσπαστο τμήμα της Συλλογής – από biscuit αγαλματίδια έως ρολόγια εποχής, μινιατούρες και μικρά γλυπτά. Ως υπόμνηση του αρχικού ιδιωτικού χαρακτήρα της Συλλογής, η παρουσίαση περιλαμβάνει επίσης κάτι από την πρώτη της στέγη: το κομψό δωμάτιο με την boiserie που μεταφέρθηκε από το διαμέρισμα του συλλέκτη και εντάχθηκε αυτούσιο στους χώρους της Πινακοθήκης, εμπλουτίζοντας την αισθητική εμπειρία και ξαναζωντανεύοντας την ιδιαίτερη ατμόσφαιρα της κατοικίας που αντίκριζε το Παρίσι από ψηλά: τις λεωφόρους με τις δεντροστοιχίες και τον Πύργο του Άιφελ.

Μυρτώ Χατζάκη
Επιμελήτρια της Συλλογής του Παρισιού

Ο πυρήνας της σημαντικής Συλλογής έργων Ελλήνων καλλιτεχνών του 19ου και του 20ού αιώνα αποτελείται από έργα τέχνης –ελαιογραφίες, υδατογραφίες, σχέδια και χαρακτικά– που αγόρασε ο Αναστάσιος Γ. Λεβέντης από τον Ευάγγελο Αβέρωφ-Τοσίτσα το 1973. Το 1989, όταν κυκλοφόρησε ο πρώτος κατάλογος, η Συλλογή περιελάμβανε 190 έργα. Σήμερα, έπειτα και από τις αγορές που πραγματοποιήθηκαν τις δεκαετίες 1990 και 2000, η Συλλογή αριθμεί περισσότερα από 260 έργα, καλύπτοντας την περίοδο από τα χρόνια που ακολούθησαν τον ελληνικό Αγώνα για την Ανεξαρτησία του 1821 έως περίπου το 1970.

Στην πρώτη αίθουσα της Ελληνικής Συλλογής της Λεβεντείου Πινακοθήκης –«Από τον 19ο αιώνα στον 20ό»– παρουσιάζονται έργα καλλιτεχνών που αντιπροσωπεύουν διάφορες χρονικές περιόδους, καλλιτεχνικές τάσεις και μορφοπλαστικές προσεγγίσεις στην ιστορία της νεοελληνικής ζωγραφικής, μεταξύ των οποίων εξαιρετικά δείγματα ζωγραφικής των δημιουργών που διαμόρφωσαν τη φυσιογνωμία της ελληνικής τέχνης του 19ου αιώνα: χαρακτηριστικές προσωπογραφίες μελών της κοινωνίας της ελεύθερης Ελλάδας, αντιπροσωπευτικά έργα ζωγράφων της Σχολής του Μονάχου, νεωτερικές συνθέσεις του Περικλή Πανταζή, τοπία και θαλασσογραφίες, καθώς και δημιουργίες καλλιτεχνών που εικονογραφούν το πέρασμα προς τον νέο αιώνα.

Η δεύτερη αίθουσα της Ελληνικής Συλλογής είναι αφιερωμένη στην εικαστική δημιουργία του 20ού αιώνα. Μέσα από τα έργα των μεγάλων δασκάλων –του Κωνσταντίνου Παρθένη, του Κωνσταντίνου Μαλέα, του Σπύρου Παπαλουκά– και των νεότερων σημαντικών καλλιτεχνών που καθόρισαν την ελληνική ζωγραφική του 20ού αιώνα –του Γιάννη Τσαρούχη, του Νίκου Χατζηκυριάκου-Γκίκα, του Γιάννη Μόραλη– ο επισκέπτης μπορεί να αποκομίσει μια χαρακτηριστική εικόνα της ελληνικής εικαστικής παραγωγής της περιόδου, από τις αναζητήσεις του Μοντερνισμού που συνυπάρχουν με ακαδημαϊκές εκφράσεις, τις κατακτήσεις της Γενιάς του ’30 και της μεταπολεμικής ζωγραφικής έως τις αφαιρετικές διατυπώσεις.

Εβίτα Αράπογλου
Επιμελήτρια της Ελληνικής Συλλογής

Η Συλλογή έργων Κυπρίων καλλιτεχνών άρχισε να δημιουργείται τα τελευταία χρόνια. Απόφαση του Διοικητικού Συμβουλίου του Ιδρύματος Α. Γ. Λεβέντη ήταν η Συλλογή αυτή να επικεντρωθεί, σε πρώτο στάδιο, στα έργα της πρώτης γενιάς καλλιτεχνών και κάποιων καλλιτεχνών της δεύτερης γενιάς, οι οποίοι δημιούργησαν στο ίδιο θεματολογικό και υφολογικό με τους πρώτους πνεύμα. Η Συλλογή περιλαμβάνει αντιπροσωπευτικά έργα καλλιτεχνών που γεννήθηκαν μεταξύ των ετών 1884 και 1930. Ως εκ τούτου, ο επισκέπτης έχει την ευκαιρία να γνωρίσει τα πρώτα, πολύ ουσιαστικά βήματα της κυπριακής εικαστικής δημιουργίας και να παρακολουθήσει την πορεία στον χρόνο των πρώτων Κυπρίων καλλιτεχνών.

Αυτοί οι πρωτεργάτες της σύγχρονης κυπριακής τέχνης εργάστηκαν κάτω από ιδιαίτερα αντίξοες συνθήκες. Όμως, παρά τα προβλήματα που αντιμετώπισαν στη δημιουργία αλλά και στην αποδοχή του έργου τους από το κοινό, είναι εκείνοι που έθεσαν τα γερά θεμέλια για την άνθηση που γνώρισε στη συνέχεια η εικαστική έκφραση στην Κύπρο. Οι περισσότεροι από τους καλλιτέχνες αυτούς ευτύχησαν να ζήσουν την ίδρυση της Κυπριακής Δημοκρατίας και τη θεμελίωση θεσμών, οι οποίοι συνέβαλλαν ουσιαστικά στην ανάπτυξη των τεχνών.

Το έργο τους είναι αφηγηματικό και παραστατικό και έχει ως πηγή έμπνευσής του την καθημερινή ζωή των ανθρώπων, το τοπίο και τα ιστορικά γεγονότα του νησιού. Απέδωσαν τη θεματογραφία τους με τα εικαστικά λεξιλόγια της καλλιτεχνικής τους παιδείας από τις σχολές καλών τεχνών του εξωτερικού. Η έρευνά τους κινήθηκε στο πλαίσιο των μεταϊμπρεσιονιστικών ρευμάτων και κάποιων κινημάτων του ιστορικού Μοντερνισμού. Κάποιοι από αυτούς συνδιαλέχθηκαν και με τις εντόπιες εικαστικές μνήμες, προσεγγίζοντας γόνιμα τύπους της αρχαίας, της βυζαντινής και της λαϊκής τέχνης της Κύπρου, που αποτελούσαν τις μόνες μορφές τέχνης που υπήρχαν στο νησί, αφού η Κύπρος δεν ήταν δυνατόν, λόγω της μακράς περιόδου υποτέλειάς της, να κοινωνήσει ή να συμμετάσχει με οποιοδήποτε τρόπο στην πλούσια εικαστική πορεία της δυτικής Ευρώπης.

Η Συλλογή περιλαμβάνει πολλά εμβληματικά έργα, με κεντρικό σημείο αναφοράς τη μνημειακή σύνθεση του Αδαμάντιου Διαμαντή Ο Κόσμος της Κύπρου. Το έργο αυτό βρισκόταν στην Ελλάδα από το 1976 και επέστρεψε στην Κύπρο το 2013 ως ένα δάνειο μακράς διάρκειας από το Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών στη Θεσσαλονίκη. Η μεγάλων διαστάσεων σύνθεση (1,75 x 17,5 μ.) είναι βασισμένη σε 86 αντιπροσωπευτικά σχέδια ανθρώπων και τοπίων του νησιού –τα οποία ο καλλιτέχνης ζωγράφισε κατά το διάστημα 1931-1959– και απεικονίζει τον παραδοσιακό κόσμο του νησιού, τον κόσμο που κατά τον ζωγράφο «κουβαλούσε τη μακραίωνη κληρονομιά της Κύπρου». Μαζί με τα υπόλοιπα έργα της Συλλογής, μορφοποιεί το πνεύμα ενός τόπου και ενός κόσμου, συμβάλλοντας στην πληρέστερη γνώση και κατανόηση της Κύπρου και των ανθρώπων της.

Η έκθεση των έργων της Κυπριακής Συλλογής ολοκληρώνεται με μία αφηρημένη σύνθεση του Χριστόφορου Σάββα, η οποία σηματοδοτεί την απαρχή μιας νέας εποχής για τη σύγχρονη κυπριακή τέχνη.

Ελένη Σ. Νικήτα
Επιμελήτρια της Κυπριακής Συλλογής

Μια σημαντική νέα προσθήκη στις Συλλογές της Λεβεντείου Πινακοθήκης άνοιξε τις πόρτες της στο κοινό στις 10 Ιανουαρίου 2020.

605 χρυσά νομίσματα και αναμνηστικά χρυσά μετάλλια αποτελούν τη νέα «Χρυσή Συλλογή». Η συλλογή δημιουργήθηκε από τον Αναστάσιο Γ. Λεβέντη από τις αρχές της δεκαετίας του 1960 έως το 1976 ενώ ζούσε στο Παρίσι και παρουσιάζεται για πρώτη φορά στο κοινό στο σύνολό της.

Οι ιδιότητες του χρυσού, όπως η σπανιότητα, η ανθεκτικότητα, η λάμψη, η καθαρότητα και η πλαστικότητα του μετάλλου, συνδέονται με την ανθρώπινη και τη θεϊκή εξουσία, καθώς και με τον ατομικό ή συλλογικό πλούτο. Επιπρόσθετα, ο χρυσός θεωρείτο ανέκαθεν ασφαλής επένδυση, ειδικά σε περιόδους οικονομικής κρίσης, και ο Α. Γ. Λεβέντης, ως δυναμικός και διορατικός επιχειρηματίας αλλά και ως παθιασμένος συλλέκτης, συγκρότησε αυτήν την εξαιρετική Συλλογή, η οποία περιλαμβάνει σπάνια δείγματα ιδιαίτερου ενδιαφέροντος τόσο για τους συλλέκτες όσο και για τους μελετητές.

Η Συλλογή χωρίζεται σε δύο βασικές κατηγορίες: (α) αρχαία, βυζαντινά και μεσαιωνικά νομίσματα και (β) νεότερα και σύγχρονα νομίσματα και μετάλλια που χρονολογούνται από τον 17o έως τον 20ό αιώνα από είκοσι πέντε χώρες και από τέσσερις ηπείρους, συμπεριλαμβανομένων της Ευρώπης, της Αφρικής, της Βόρειας και Νότιας Αμερικής και της Ασίας (Μέση Ανατολή). Τα βρετανικά νομίσματα, που χρονολογούνται από τον 17ο έως τον 20ό αιώνα, αποτελούν το μεγαλύτερο μέρος της Συλλογής.

Ο χρυσός με τη μορφή χρήματος αποτέλεσε τη βάση των νομισμάτων που έχουν σημαδεύσει την παγκόσμια νομισματική ιστορία ως πρότυπα αξίας και ως μέσα συναλλαγής. Η Συλλογή περιλαμβάνει νομίσματα μεγάλων αυτοκρατοριών με διεθνή εμπορική εμβέλεια, δύναμη και φήμη, νομίσματα με ενδιαφέρουσα εικονογραφία, καθώς και αναμνηστικά νομίσματα, που θεωρούνται ορόσημα στην παγκόσμια νομισματική ιστορία.

Η μόνιμη έκθεση παρουσιάζει το σύνολο της Συλλογής στο κοινό και έχει ως στόχο να ενθαρρύνει τους επισκέπτες να εκτιμήσουν τη σπουδαιότητά της. Η χρήση νέων τεχνολογιών, βίντεο και προβολών καλεί τους επισκέπτες να εντρυφήσουν στον μαγευτικό κόσμο των νομισμάτων και στον πλούτο του.

Λευκή Μιχαηλίδου / Ελένη Ζαπίτη
Επιμελήτριες της Χρυσής Συλλογής